Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua việc thành lập Quỹ phát triển nhà ở quốc gia nhằm huy động nguồn lực xã hội cho các dự án nhà ở xã hội dài hạn và bền vững. Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cho biết, hiện nay việc phát triển nhà ở xã hội còn nhiều tồn tại hạn chế do chưa có quỹ hoặc định chế tài chính phù hợp để hỗ trợ nguồn lực tài chính cho các địa phương và doanh nghiệp triển khai các dự án nhà ở xã hội một cách dài hạn và bền vững.
Hiện cả nước chỉ có một số quỹ phát triển nhà ở tại TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, với chức năng chủ yếu là cho vay đối tượng thu nhập thấp tạo lập nhà ở, cho vay dự án nhà ở thuộc chương trình của thành phố, cho vay xây sửa nhà trọ cho công nhân thuê, đầu tư tạo lập quỹ nhà ở xã hội cho thành phố, quản lý quỹ nhà ở xã hội và nhà tái định cư, quản lý khai thác khu nhà lưu trú công nhân. Trong đó, Quỹ phát triển nhà ở TP.HCM là lớn nhất, hoạt động từ năm 2005, đã giải ngân cho hơn 5.500 đối tượng thu nhập thấp vay gần 2.800 tỷ đồng và hỗ trợ cho vay 9 dự án nhà ở với tổng số tiền giải ngân trên 320 tỷ đồng.
Tuy nhiên, năm 2021 quỹ này gặp khó khăn do chưa được UBND TP.HCM cấp bổ sung vốn điều lệ. Do nguồn vốn hạn chế, hầu hết quỹ phát triển nhà ở địa phương đã sáp nhập vào quỹ đầu tư phát triển địa phương. Hiện có 43 quỹ đang hoạt động, nhưng đều gặp khó khăn do không được cấp bổ sung vốn, khó cung cấp vốn ưu đãi để phát triển nhà ở xã hội dài hạn.
Luật Nhà ở năm 2023 quy định sử dụng vốn từ các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách để phát triển nhà ở xã hội, song các quỹ này hiện thực hiện nhiều chức năng và việc đầu tư hoặc hỗ trợ cho phát triển nhà ở xã hội không phải là lĩnh vực ưu tiên. Một số dự án nhà ở xã hội còn vướng mắc trong việc bố trí kinh phí để bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, đầu tư hệ thống hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội ngoài phạm vi dự án; hỗ trợ với các dự án nhà ở xã hội cho thuê, thuê mua; hỗ trợ lãi suất cho vay không yêu cầu thế chấp nhưng chưa được hỗ trợ các kinh phí này cũng dẫn đến việc phát triển nhà ở xã hội chưa đáp ứng được yêu cầu đã đề ra.
Do đó, việc thành lập “Quỹ phát triển nhà ở quốc gia” từ ngân sách nhà nước và các nguồn hợp pháp khác là cần thiết để giải quyết các vướng mắc, tạo nguồn vốn bền vững, dài hạn cho phát triển nhà ở xã hội. Ủy ban Pháp luật-Tư pháp tán thành việc này, đồng thời đề nghị làm rõ địa vị pháp lý, mô hình tổ chức của Quỹ; làm rõ các nhiệm vụ chi của Quỹ để bảo đảm không trùng với nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước, bảo đảm chặt chẽ, tránh sơ hở, thất thoát, lãng phí.
